Tụy Văn lâu hay Văn Xương các là một công trình nhỏ nhưng đẹp nằm bên phải lối thần đạo.

Lịch sử

Lúc xây Văn Thánh miếu Vĩnh Long, đại thần Phan Thanh Giản đã muốn xây thêm một thơ lầu ở đây. Nhưng vì quân Pháp đến đánh chiếm và ông Phan tử tiết, nên không thực hiện được. Năm 1869, Trương Ngọc Lang đứng ra quyên tiền để xây một cái lầu, theo ý định của cụ Phan.

Website của chính quyền tỉnh Vĩnh Long, viết:

Sau khi Phan Thanh Giản tuẫn tiết, các con của Phan Thanh Giản vào bưng biền kháng chiến chống giặc; những người Minh Hương, đứng đầu là bá hộ Trương Ngọc Lang đã lập sổ quyên tiền xây dựng một "Tân Đình" (1869) phía tả Văn Thánh miếu để thờ Phan Thanh Giản. Năm 1872, công trình này hoàn thành, Trương Ngọc Lang dựng bia đặt tên là Tụy Văn lâu (lầu nhóm họp giới văn nhân tài tử). Tụy Văn lâu được trùng tu năm 1914 và khoảng năm 1920–1923, được đổi tên là Văn Xương các (gác Văn Xương)... Lưu trữ 2010-01-21 tại Wayback MachineTụy Văn lâu trong khuôn viên miếu

Kiến trúc

Tụy Văn lâu được xây với kết cấu nhà rường bao gồm 2 tầng. Tầng trên là nơi cất sách và thờ Văn Xương Đế Quân-vị tinh quân chủ quản việc thi cử học hành. Tầng dưới Văn Xương các mới là nơi quan trọng nhất, gian giữa là nơi văn nhân thi ngồi đàm đạo, phía sau là khám thờ.Khám thờ này chạm trổ tinh vi, trong đặt hai bài vị, có câu đối ca tụng hai kẻ sĩ đứng đầu đất Gia Định là Võ Trường Toản và Phan Thanh Giản:

Hoàng phong "xử sĩ" thanh cao lão.Tự hiệu "thư sinh" tiết liệt thần [2]

Đến khoảng năm 1933, Phan Thanh Giản được vua Bảo Đại nhà Nguyễn phong thần. Từ đó tại khám thờ này có thêm một hòm sắt và một bức chân dung Phan Thanh Giản rất sống động do họa sĩ Philippe Trần vẽ.[3]Lịch sử Văn Thánh miếu Vĩnh Long (Phụ lục, tr. 7) cho biết thêm:

Từ khi xây dựng Văn Xương các năm 1915 do ông Diệp Công Sang và Hội Minh Hương Thiềng Đức (Vĩnh Long) dựng nên, Hội mới đem thần vị của Cụ Phan thờ tại đây, sau đó ông Nguyễn Thành Điểm (một nhà kinh doanh vận tải khoảng 1925-1940) đã hiến cho Hội một cái khám thờ chạm trổ khéo léo và sơn son thếp vàng. Trong khám an vị cụ Phan đến ngày nay...Do vậy, tầng trên Văn Xương Các, bên hông hướng ra cổng chính một tấm bảng sơn vàng, đề chữ Việt: "Phan Thanh Giản thần miếu", còn mặt trước trên tấm biển cũ Tụy Văn Lâu có treo thêm tấm biển mới mang ba chữ Hán thếp vàng, tên gọi dồi dào thi hứng là Văn Xương các: 文昌閣Văn Xương các có nghĩa là một tòa lầu gác thờ Văn Xương Đế quân, các vị thần trông nom về văn học, cũng như đền Ngọc Sơn, Hà Nội đã có thờ. Chúng ta có thể mừng rằng: Xây cất lại xong, lầu mang tên mới, nghe êm tai, được nhân dân yêu thích, rất nhiều nhà thơ cựu học, tân học chọn làm đề tài xướng họa lâu nay kể cũng hợp tình hợp lý...Đến đây xin kết lại, nơi cổng chánh, trên cao có ba chữ Hán đại tự Văn Thánh miếu: 文聖廟, hai cột hai bên có đôi câu đối cũng chữ Hán, đấp nổi thể chân phương:Khổng môn truyền đạo thiên ban thướng (孔門傳道千般上)Thánh miếu sùng văn vạn đại tôn (聖廟崇文萬代尊)

Tạm dịch:

Cửa Khổng truyền đạo, ngàn lớp quý chuộngMiếu Thánh trọng văn, muôn đời tôn sùng.[4]

Kề bên Văn Xương các vẫn còn hai khẩu súng thần công, tương truyền là súng đã dùng để bảo vệ thành Vĩnh Long từ năm 1860.